Εμμανουήλ Λαμπάρδος

Δύο είναι οι Ηρακλειώτες ζωγράφοι που υπογράφουν ως Εμμανουήλ Λαμπάρδος, με κάποια χρονική διαφορά μεταξύ τους (μεταξύ 1593 και 1647). Ήταν συγγενείς (θείος και ανηψιός), τα έργα τους παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες και ίσως εργάζονταν στο ίδιο εργαστήριο.

Στα έργα τους παρατηρείται μια επιστροφή σε παραδοσιακούς τρόπους ζωγραφικής, κάτι που χαρακτηρίζει γενικότερα τους ζωγράφους των αρχών του 17ου αιώνα. Θεωρείται σίγουρο πως αυτή η επιστροφή στην παράδοση δεν αφορά μόνο τους ζωγράφους αλλά φανερώνει μια γενικότερη στάση της κρητικής κοινωνίας της εποχής εκείνης.

Για την κατάσταση που βρισκόταν η Κρήτη τον τελευταίο αιώνα της Βενετοκρατίας αποκαλυπτική είναι η έκθεση που έγραψε στα 1589 ο Ιωάννης Μοτσενίγκο που ήταν τότε γενικός προβλεπτής της Κρήτης.

Ο Μοτσενίγκο γράφει για τους Βενετούς ευγενείς πως οι περισσότεροι έχουν εξελληνιστεί και πως αν μάλιστα δεν υπήρχε η σχετική απαγορευτική διάταξη θα είχαν όλοι είχαν αλλάξει δόγμα. Στη συνέχεια της έκθεσής του ο Μοτσενίγκο εξαίρει την ικανότητα των Κρητικών ναυτικών αλλά για την καλή λειτουργία του πολεμικού ναυτικού τονίζει την ανάγκη να ρυθμιστεί δικαιότερα ο τρόπος στρατολογίας των πληρωμάτων. Ζητάει οι ναύτες να προέρχονται από όλα τα διαμερίσματα του νησιού, να μειωθεί το αντισήκωμα για όσους δεν μπορούν να υπηρετήσουν, να αναβληθεί η εξόφληση παλαιών οφειλών και η υπηρεσία στις γαλέρες να ορισθεί σε 4 μήνες ώστε να μην απουσιάζουν για πολύ χρόνο οι άντρες από τις οικογένειές τους.

Για την κατάσταση των χωρικών η έκθεση Μοτσενίγκο είναι αποκαλυπτική. Η καταπίεση των φεουδαρχών είναι δυσβάστακτη. Αυτοί καθορίζουν των τιμή των προϊόντων και κατακρατούν την καλύτερη ποιότητα ενώ οι χωρικοί είναι υποχρεωμένοι εκτός των άλλων να τους προσφέρουν και δώρα όποτε πηγαίνουν για ψάρεμα ή κυνήγι. 

Η δικαιοσύνη βρίσκεται στα χέρια των φεουδαρχών. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης πολλοί δεν αντέχουν και εγκαταλείπουν το νησί. Και ο Μοτσενίγκο αναρωτιέται: με ποιον τρόπο θα κληθεί αυτός ο λαός να υπηρετήσει σε καιρό πολέμου; Γιατί όποιος δεν είδε την αθλιότητά του δεν μπορεί να την πιστέψει. Υπάρχουν οικογένειες που προσφέρουν 4 και 5 μέλη τους στις αγγαρείες για την κατασκευή των τειχών, που τελικά γίνονται για να προστατευτούν άλλοι. Γι’ αυτό ο Μοτσενίγκο ζητάει την κατάργηση της υποχρεωτικής προσωπικής εργασίας με την καταβολή κάποιου χρηματικού ποσού. Επίσης τονίζει την ανάγκη να αποκτήσουν οι χωρικοί κάποια περιουσιακά στοιχεία, αγρούς, αμπέλια, ώστε να έχουν ενδιαφέρον για τον τόπο τους και να τον υπερασπιστούν σε περίπτωση πολέμου. Επίσης ζητάει να ελεχθούν τα ενοίκια που πλήρωναν οι χωρικοί στους φεουδάρχες και προτείνει να οργανωθούν οι χωρικοί σε κοινοτικές συνελεύσεις με σκοπό την εκλογή αντιπροσώπων που θα εκπροσωπούν τον λαό στις αρχές.

Περιγράφοντας την κατάσταση του στρατού ο Μοτσενίγκο γράφει πως οι στρατιώτες ζουν άθλια και μισούν τους ανωτέρους τους. Τα παραπτώματά τους δικαιολογούνται από την ανέχεια και την εκμετάλλευση την οποία υφίστανται. Η πολιτοφυλακή βρίσκεται επίσης σε κακή κατάσταση. Παρατηρείται απειθαρχία και αγνοείται από τους περισσότερους η χρήση των όπλων.

40 χρόνια αργότερα, όπως διαβάζουμε στην έκθεση του προβλεπτή Μολίνο (1630), η κατάσταση έχει πλέον επιδεινωθεί. Η δικαιοσύνη δε λειτουργεί. Όποιος τολμά να υποβάλει κάποια διαμαρτυρία κακοποιείται. Οι αξιωματούχοι μεταχειρίζονται ψεύτικα σταθμά και αποσπούν υπό μορφή προστίμου ό,τι απομένει στους χωρικούς, ενώ οι φεουδάρχες κατακρατούν το ένα τέταρτο της παραγωγής που οφείλουν να δώσουν στο δημόσιο. Ακόμη προσβάλλουν τις γυναίκες των χωρικών και δίνουν άσυλο στους εγκληματίες για να τους χρησιμοποιήσουν ως όργανά τους.