Στους βίους πολλών Αγίων της Εκκλησίας μας, αλλά και σύγχρονων Γερόντων, γίνεται λόγος για τη διόραση και την προόραση, σε βαθμό που κατανοούμε ότι τα χαρίσματα αυτά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα στάδια τελείωσης κάποιου στην Αγιότητα.
Γεννώνται, λοιπόν τα ερωτήματα: τί είναι τα χαρίσματα αυτά, πότε εμφανίζονται και ποιά είναι τα γνωρίσματά τους;
Η προόραση αφορά στην ικανότητα ενός Γέροντα να βλέπει γεγονότα που πρόκειται να συμβούν ή να γνωστοποιηθούν στο μέλλον. Τοχάρισμα της διόρασης ενέχει μέσα του δύο στοιχεία: τη γνώση των μυστηρίων του Θεού (θεολογία), αλλά και τη γνώση των μυστικών της καρδιάς (καρδιογνωσία). Ως προς το τελευταίο αυτό στοιχείο θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι διόραση είναι η ικανότητα κάποιου να εισέρχεται στον ψυχικό κόσμο του άλλου, να βλέπει αντικείμενα και γεγονότα που είναι αδιόρατα, μη ορατά, για τους άλλους.
Σύμφωνα με τον Όσιο Σιλουανό τον Αθωνίτη (1866 – 1938), υπάρχουν τρία είδη διορατικότητας:
Το πρώτο είδος είναι η φυσική διορατικότητα ή διαίσθηση ορισμένων ανθρώπων, η οποία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της μεγάλης λεπτότητας και ευαισθησίας του νευροψυχικού συστήματος. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την πνευματική κατάσταση του άλλου, από ορισμένες κινήσεις του, εκφράσεις του προσώπου, λέξεις ή ακόμη και τη σιωπή του. Εφόσον κάποιος, ο οποίος έχει τη φυσική διόραση-διαίσθηση, είναι ευσεβής και καλοπροαίρετος, μπορεί να ωφελήσει και να ωφεληθεί από αυτήν, διαφορετικά πληθαίνουν οι αφορμές για πάθη, σε περιπτώσεις εμπαθών και υπερήφανων ανθρώπων.
Το δεύτερο είδος διορατικότητας συνδέεται με δαιμονική επενέργεια και μολονότι δίδει τη δυνατότητα σε εκείνον που την έχει, να «διαβλέψει» τη σκέψη του άλλου, εντούτοις ο εσωτερικός άνθρωπος παραμένει απρόσιτος. Η περίπτωση κάποιου ο οποίος δέχεται τη διόραση αυτή, από δαιμονική επενέργεια, κρίνεται επικίνδυνη διότι βαθμιαία διαταράσσονται όλες οι ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις του και παραμορφώνεται ακόμη και η εξωτερική του όψη.
Το τρίτο είδος της διορατικότητας, σύμφωνα με τον άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη και τον όσιο Πέτρο το Δαμασκηνό, είναι η «χαρισματική διορατικότητα» ή αλλιώς. το «πνεύμα βουλής», όπως χαρακτηρίζεται στο βιβλίο του Ησαΐα της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτή δίδεται από το Θεό, -διότι μονάχα Εκείνος είναι καρδιογνώστης-, στο Γέροντα, τον Άγιο, και δεν αποτελεί ψυχοπαθολογικό σύμπτωμα ή δεν συνδέεται με ευαισθησία του νευροψυχικού συστήματός του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χαρισματική διορατικότητα δεν χορηγείται σε υπερήφανο άτομο, διότι προϋποθέτει την ταπείνωση, και γεννάται από τη διάκριση. Ο Άγιος ή ο Γέροντας που τη διαθέτει, έχει τη δυνατότητα να βλέπει τα πάντα, μέσα από την προσευχή, γι’ αυτό και δεν απαιτείται να έχει κάποιον μπροστά του, -όπως στο πρώτο είδος-, για να διακρίνει «τα κρυπτά της καρδίας αυτού». Ο διορατικός Γέροντας που διακρίνει στον άλλο την αμορφία και την αδοξία του, εξαιτίας των παθών, θλίβεται και πονά για το συνάνθρωπό του, ενώ παράλληλα δοξάζει το Θεό για την πρόνοιά Tου προς τον κόσμο.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να απαντήσουμε σε δύο ερωτήματα: Πότε δέχεται ο Άγιος, ο Γέροντας, το χάρισμα της διόρασης και της προόρασης από το Θεό; Και ποιά είναι τα σημάδια – σημεία της διόρασης, σε ένα Γέροντα;
Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, η διόραση προσφέρεται από το Θεό στο Γέροντα εφόσον υπάρχει η καθαρότητα της ψυχής. Σύμφωνα με το Νικήτα Στηθάτο (1014-1090), μαθητή του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, αυτό λαμβάνει χώρα όταν ο Γέροντας και ασκητής φτάσουν στη Β΄ απάθεια, στα στάδια τελείωσης της Αγιότητας. Παρενθετικά σημειώνουμε ότι κατά την Α΄ απάθεια (απάθεια του σώματος) νεκρώνονται τα πάθη και οι ορμές της σάρκας, εξαιτίας της άσκησης, και ο άνθρωπος επιστρέφει στην κατάσταση που ήταν ο Αδάμ και η Εύα, προ της πτώσεως. Κατά τη Β΄ απάθεια (απάθεια της ψυχής), η οποία συνδέεται με την ειρηνική κατάσταση του νου, τη γνώση των Μυστηρίων του Θεού, και τη συμφιλίωση του ασκητή με τη φύση (ζώα, φυτά), ο νους γίνεται α. «διορατικότατος» ως προς τα θεία πράγματα, τις οπτασίες και τις αποκαλύψεις, κ.ά. και β. «προορατικότατος» ως προς την ανθρώπινη πραγματικότητα, για όσα πρόκειται να συμβούν. Συνεπώς, το χάρισμα της διόρασης και της προόρασης εμφανίζεται σε ένα Άγιο ή Γέροντα, κατά τη Β΄ απάθεια, στα στάδια τελείωσης της Αγιότητας, εκτός και εάν ο Θεός επιλέξει κάτι διαφορετικό, για τους λόγους που Εκείνος γνωρίζει.
Ως προς το δεύτερο ερώτημα, τα σημεία (σημάδια) της διόρασης, σε ένα Γέροντα, αυτά είναι, η επίγνωση των ατομικών σφαλμάτων, η διάκριση της δαιμονικής επενέργειας, η γνώση των μυστηρίων που κρύβονται στις ιερές Γραφές, αλλά και η γνώση των αισθητών κτισμάτων.
(Ε.Κ.Δ.)