Ιερά Μονή Διονυσίου Αγίου Όρους

Η Μονή κτίσθηκε το 1336 από τον όσιο Διονύσιο πάνω σε βράχο στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Άθω κοντά στην παραλία και τιμάται στον Τίμιο Πρόδρομο.

Ο όσιος Διονύσιος, ο οποίος καταγόταν από την Κορησό της Καστοριάς, ασκήτευε προηγουμένως στον Αντιάθωνα. Από εκεί ο Θεός διά σημείου του υπέδειξε να κτίσει Μοναστήρι στη σημερινή τοποθεσία όπου είναι κτισμένη η Ι.Μ. Διονυσίου.

Στην προσπάθειά του να οικοδομήσει τη Μονή τον βοήθησε ο αδελφός του Μητροπολίτης Τραπεζούντας Θεοδόσιος, ο οποίος τον συνέδεσε με τον βασιλιά της Τραπεζούντας Αλέξιο Γ’ Κομνηνό. Ο Αλέξιος πρόσφερε πολλά χρήματα για την οικοδόμηση της Μονής το 1374 και κτιτορικό χρυσόβουλο. γι’ αυτό ονομάσθηκε και «Μονή του Μεγάλου Κομνηνού».

Ο Θεοδόσιος παλαιότερα είχε διατελέσει ηγούμενος της Μονής Φιλοθέου, συνελήφθηκε όμως αιχμάλωτος και πουλήθηκε στην Προύσα. Αργότερα, όταν ελευθερώθηκε, χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Τραπεζούντας.

Η Μονή, επειδή κτίσθηκε μετά από την Σιμωνόπετρα και ήταν και αυτή κτισμένη επάνω σ’ ένα βράχο, ονομάσθηκε «Νέα Πέτρα».

Ο όσιος Διονύσιος κοιμήθηκε το 1390 στην Τραπεζούντα σ’ ένα από τα ταξίδια του για υποθέσεις της Μονής.

Νέοι κτίτορες της Μονής θεωρούνται ο Νεάγκος Βοεβόδας της Βλαχίας (1512-1521), ο Ιωάννης Πέτρος Λεπουσιανός Βοεβόδας, ο οποίος οικοδόμησε το Καθολικό και με έξοδά του αγιογραφήθηκε από τον Τζώρτζη τον Κρητικό, καθώς και ο Αλέξανδρος Βοεβόδας και η σύζυγός του Ρωξάνδρα. Επίσης τα αδέλφια του Λάζαρος και Μπόϊος που κατοικούσαν στο Ίσβορο, σημερινή Στρατονίκη της Χαλκιδικής, Θωμάς και Μανουήλ από τις Σέρρες, ο Ιωάννης Φραγκόπουλος από τα Ιωάννινα και ο πρώην Μητροπολίτης Βελεγράδων Ιερεμίας από τη Ζαγορά Πηλίου.

Στο Γ’ Τυπικό η Μονή κατέχει την 19η θέση ενώ το 1574 παίρνει την Ε’ θέση στην ιεραρχική σειρά μεταξύ των Μονών, θέση την οποία κατείχε μέχρι τότε η Ι.Μ. Ξηροποτάμου.

Τον 16ο αιώνα ήταν σε μεγάλη ακμή, ενώ τον επόμενο αιώνα (17ο) έγινε ιδιόρρυθμη και μόλις το 1805 επανέρχεται στην κοινοβιακή τάξη.

Το Καθολικό έχει θαυμάσιες τοιχογραφίες που αγιογραφήθηκαν από τον Τζώρτζη το 1546-1547. Σε ιδιαίτερο παρεκκλήσι ενσωματωμένο στον κυρίως ναό του Καθολικού, φυλάσσεται η εικόνα του «Ακαθίστου», την οποία είχε χαρίσει ο Αλέξιος Γ’ Κομνηνός το 1374. Είναι κατασκευασμένη από κηρομαστίχη. Κατά την παράδοση, αυτή την εικόνα περιέφερε ο Πατριάρχης Σέργιος στα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως κατά την επιδρομή των Αβάρων το 624 και εμψύχωνε τους αμυνόμενους χριστιανούς. Στην εικόνα αυτή προσευχήθηκε ο Ευγένιος Βούλγαρης και θεραπεύθηκε από τον κακοήθη όγκο από τον οποίο έπασχε. 

Η Τράπεζα είναι αγιογραφημένη από τους μοναχούς Δανιήλ και Μερκούριο. Εξωτερικά της Τραπέζης οι τοιχογραφίες προξενούν ιδιαίτερη εντύπωση στον επισκέπτη. Ερμηνεύουν το βιβλίο της Αποκαλύψεως του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. Ξεχωρίζει η τοιχογραφία που παριστά την έκρηξη της ατομικής βόμβας.

Η Βιβλιοθήκη είναι πλουσιότατη. Περιέχει 1100 χειρόγραφα με πολλές μικρογραφίες, από αυτά τα 27 είναι περγαμηνά ειλητάρια.

Άγιοι της Μονής:
Στην Ι.Μ. Διονυσίου εκτός από τον κτίτορα όσιο Διονύσιο ασκήτευσαν ο διάδοχός του όσιος Δομέτιος, ο άγιος Νήφων Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και οι μαθητές του οσιομάρτυρας Μακάριος και όσιος Ιωάσαφ, ο όσιος Φιλόθεος από τη Χρυσούπολη Καβάλας, οι οσιομάρτυρες Γεννάδιος, Ιωσήφ ο αγιογράφος, Χριστόφορος, Παύλος και άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης.

Ο όσιος Νήφων, είχε γέροντα τον περίφημο Ζαχαρία, ο οποίος διετέλεσε πνευματικός πατέρας του βυζαντινού πρίγκιπα της Κρόϊας και ανίκητου εθνικού ήρωα της Αλβανίας Γεωργίου Καστριώτου, Σκεντέρμπεη. Με αυτόν συνδέθηκε διά πνευματικού δεσμού ο όσιος Νήφων ενθαρρύνοντάς τον στους υπέρ της Ορθοδοξίας αγώνες του και ιδιαιτέρως στους εναντίον των παπικών και των Τούρκων. Η ιεραποστολική δράση του στην Άνω Μακεδονία ήταν σπουδαία, όπως μέχρι σήμερα μαρτυρείται στην Καστοριά και στο Μοναστήρι. Μόνασε στην Ι.Μ. Διονυσίου. Αναχώρησε αργότερα για τη Θεσσαλονίκη όπου εξελέγη και χειροτονήθηκε Μητροπολίτης της. Όταν έμεινε κενός ο πατριαρχικός θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης. Μετά την παραίτησή του από τον θρόνο έφυγε για την Αδριανούπολη και ασκήτευε στον ναό του Αγίου Στεφάνου, μετόχι της Ι.Μ.Μ. Λαύρας. Εδώ τον επισκέφθηκε ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ράδουλος, ο οποίος είχε πληροφορηθεί για την ασκητική ζωή του και τη φήμη της αρετής του. Αφού ζήτησε την άδεια από τον σουλτάνο Βαγιαζήτ τον Β’, παρέλαβε τον άγιο και πήγαν στη Βλαχία.

Στη Βλαχία πρόσφερε πολλές και μεγάλες υπηρεσίες προς τους χριστιανούς. Αναχώρησε και από εκεί γιατί δεν θέλησε να τελέσει παράνομο γάμο. Γέροντας και άγνωστος γύρισε στην αγαπημένη του μετάνοια μετά από 40 χρόνια απουσίας. Παρουσιάστηκε στην Ι.Μ. Διονυσίου ως ιδιώτης Νικόλαος και παρακάλεσε να προσληφθεί ως δόκιμος και να του ανατεθεί η επιμέλεια των ζώων, ενώ το βράδυ να φυλάει σκοπιά (βίγλα) πάνω από τη Μονή και να παρακολουθεί στο πέλαγος για να ειδοποιεί τους πατέρες, εάν έρχονται πειρατές. Τον δέχθηκαν και αυτός με μεγάλη προθυμία και ταπείνωση εκτελούσε την υπακοή αυτή.

Ο Τίμιος Πρόδρομος όμως παρουσιάστηκε στον ύπνο του ηγουμένου και του είπε: «Έως πότε θα έχετε τον Οικουμενικό Πατριάρχη επιμελητήν των ζώων, αυτόν που έσωσε μυριάδες λογικές ψυχές; Σήκω και αφού συγκεντρώσεις όλους τους μοναχούς να τον προϋπαντήσεις και να του προσφέρεις την τιμή που του αρμόζει», και του αποκάλυψε ότι ο ονομαζόμενος Νικόλαος ο βουρδουνάρης είναι ο Νήφων ο Πατριάρχης.

Το πρωί συγκέντρωσε ο ηγούμενος τους πατέρες με λαμπάδες και εξαπτέρυγα και έκαναν υποδοχή στον ερχόμενο με τα ζώα αμέριμνο άγιο Νήφωνα. Ο άγιος βλέποντας αυτά κατάλαβε ότι αποκαλύφθηκε. προσπάθησε να φύγει, αλλά οι πατέρες του ζήτησαν συγγνώμη και τον παρακάλεσαν να μείνει στη Μονή. Ο άγιος παρέμεινε στο καραούλι της Μονής, όπου και κοιμήθηκε μετά από 14 έτη, δηλαδή το 1515. Μετά την κοίμησή του ο γιος και διάδοχος του Ραδούλου Νεάγγος ζήτησε να μεταφέρουν γι’ αγιασμό στη χώρα του τα άγια λείψανα του Πατριάρχου. Οι Διονυσιάτες τα μετέφεραν. Ο Νεάγγος κράτησε την τίμια κάρα του αγίου, τα υπόλοιπα τα τοποθέτησε σε μια ωραιοτάτη λειψανοθήκη και με πλούσια δώρα την απέστειλε στη Μονή.