Από το βιβλίο ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, του Αθ. Ε. Καραθανάση, σελ. 135-137,,εκδ. Αφοί Κυριακίδη 1996, Θεσσαλονίκη.
Αθανάσιος Καραθανάσης Φωτο: Νώντας Στυλιανίδης
... Χρήσιμες είναι, επίσης, ορισμένες πληροφορίες που αφορούν στην Μονή Ξηροποτάμου κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Πρώτα πρώτα η Μονή είχε στραμμένη την προσοχή της στα γεγονότα που σημειώνονταν στην Μακεδονία και στο Άγιον Όρος και εκ του λόγου ότι η Μονή γειτνίαζε με την ρωσική του Παντελεήμονος και την βουλγαρική του Ζωγράφου.Έτσι στις 11 Οκτωβρίου 1904 οι Ξηροποταμινοί ενημερώνονταν από τον αντιπρόσωπό τους στις Καρυές για την είσοδο των Βουλγάρων στο Αγιον Όρος που έμειναν στην Χουρμίτσα και σε βουλγαρικά και ρωσικά κελλιά και που πιθανότατα ήσαν μυημένοι στο Κομιτάτο. Την εποχή εκείνη οι Ξηροποταμινοί είχαν απαγορεύσει, για ευνοήτους λόγους, την είσοδο στην μονή τους των Ζωγραφιτών μοναχών που διαμαρτυρήθηκαν και εγγράφως για την απαγόρευσιν αυτήν, για να λάβουν την απάντηση ότι ''εις το Ζωγράφο έχετε αντάρτες Βουλγάρους''. Οι Ξηροποταμινοί πρόσεχαν ιδιαίτερα τους Σλάβους πράκτορες που τους κατηγορούσαν στις τουρκικές αρχές ότι φιλοξενούσαν Μακεδόνες και Κρήτες επαναστάτες. Είχαν στον νου τους, ακόμη, ότι οι Σλάβοι πράκτορες έρριπταν όπλα στην αυλή της μονής για να τους ενοχοποιήσουν στην τουρκική διοίκηση και να της προκαλέσει προβλήματα.
Ο Ξηροποταμινός αντιπρόσωπος στις Καρυές ενημέρωνε τακτικά τους συναδέλφους του για τα δρώμενα στο Αγιον Όρος σε σχέση με τις βουλγαρικές δραστηριότητες. Σε επιστολή του από 20 Νοεμβρίου 1907 τους πληροφορούσε ότι ελληνικά σώματα φόνευσαν 120 βουλγάρους στην Βαρβάρα Χαλκιδικής που είχαν εισέλθει στην Μακεδονία υπό το πρόσχημα να εργασθούν ως εργάτες. Στις 6 Νοεμβρίου 1907 δώδεκα Ζωγραφίτες μοναχοί, που φιλονικούσαν με τους Ξηροποταμινούς, είχαν καταδικασθεί εις ''αειφυγίαν''για την συνεργασία τους με τα βουλγαρικά κομιτάτα.
Εύλογες ήταν οι ανησυχίες της Μονής Ξηροποτάμου τον Ιούνιο του 1908 από την επίσκεψη του Ρώσου επισκόπου Μόσχας, που συνοδευόταν από 25-30 Μοσχοβίτες καθηγητές και φοιτητές.
Δεν ήταν μικρό το ενδιαφέρον της Μονής για την διαμάχη του Μακεδονομάχου Γιαγκλή, κατά το 1908, με την Μονή Χιλανδαρίου, σε μιαν εποχή μάλιστα που ο Γιαγκλής βοηθούσε οικονομικώς την Μονή Ξηροποτάμου.
Το 1913, και ενώ είχε τεθεί το ζήτημα της διεθνοποίσεως του Αγίου Όρους, η Μονή ζητούσε επειγόντως από την ελληνική κυβέρνηση να αποστείλει Έλληνες αξιωματικούς ''μυστικώς''στο Αγιον Όρος, που θα εργάζονταν κατά της διεθνοποιήσεως - επιστολή της 23 Σεπτεμβρίου 1913. Φυσικά, είναι ευνόητο εξάλλου αυτό, υπάρχει ογκώδης αλληλογραφία στο αρχείο της Μονής αναφερόμενη στο παραπάνω θέμα που μέρος της έχει να κάμει με ενέργειες του σοφού Ξηροποταμινού μοναχού Χριστοφόρου Κτενά, γνωστού δωρητή και της Πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης του Αριστοτελείου.
Μεγάλη ήταν η ανησυχία των Ξηροποταμινών εξαιτίας της αναπτύξεως στην Μακεδονία και στο Αγιον Όρος της ρουμανικής προπαγάνδας σε συνεργασία με τους Ρώσους και Βουλγάρους πράκτορες και σε βάρος των βλαχοφώνων Ελλήνων. Πολλές φορές ανησύχησαν για τις δραστηριότητες των Ρουμάνων (1907) και ακόμη για τις συχνές επισκέψεις στο Aγιον Όρος Ρουμάνων διπλωματών (Φεβρουάριος 1917). Οι Ξηροποταμινοί αντιμετώπιζαν επιφυλακτικά και τις επισκέψεις στο Aγιον Όρος Γάλλων και Aγγλων αξιωματικών το φθινόπωρο του 1917, αλλά και ενίσχυαν οικονομικώς την Κυβέρνηση της Εθνικής Αμύνης του Ελ. Βενιζέλου.