Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου - Ο φόβος του Θεού. Μελέτη και προσευχή. Ο μετεωρισμός του νου

Δόξα τω θεώ! Γράφεις ότι ποθείς ζωηρά να πλησιάσεις πιο κοντά στον Κύριο. Εκείνος ας ευλογήσει τον πόθο σου!. Όλα μου τα γράμματα δεν είχαν άλλο σκοπό, παρά να σου εμπνεύσουν αυτόν τον πόθο. Εύχομαι ν’ ανάψει ο φόβος του Θεού μέσα σου. 

Η ύπαρξη θείου φόβου φανερώνει ότι το πνεύμα είναι ζωντανό και ότι η θεία Χάρη ενεργεί στην ψυχή. Η πρώτη εκδήλωση του πνεύματος είναι η γνώση του Θεού και ο φόβος του Θεού· και το πρώτο δώρο της θείας χάριτος είναι ο φόβος του Θεού. Αυτός ο φόβος είναι η αρχή, η συνέχεια και το τέρμα του δρόμου προς τη σωτηρία.
Όποιος έχει ζωντανό και ενεργό φόβο Θεού, είναι πάντα γεμάτος με πνευματική δύναμη, μια δύναμη που, αφενός, κινεί την ψυχή σε θεάρεστες πράξεις και, αφετέρου, τη φυλάει σαν φρουρός ατρόμητος από τις επιθέσεις των δαιμόνων και από τις πτώσεις στην αμαρτία. Εύχομαι, με την βοήθεια του Κυρίου, ν’ ανάψεις και να διατηρήσεις μέσα σου ζωηρό το πνεύμα του θείου φόβου.

Κάθε πρωί,λες ,μετά την προσευχή, αφιερώνεις λίγο χρόνο στη μελέτη πνευματικών βιβλίων. Πολύ καλά κάνεις. Αλλά ποιός από τους δικούς σου είναι που δυσφορεί γι’ αυτό; Η δυσφορία του θα ήταν δικαιολογημένη, αν δεν έκανες όλη μέρα τίποτα άλλο παρά να μελετάς και να προσεύχεσαι. Λίγη προσευχή, όμως, και λίγη μελέτη κάθε άλλο παρά άτοπες είναι. Όλοι οι πιστοί και ευσεβείς άνθρωποι, πιστεύω και οι γονείς σου, το ίδιο κάνουν. Η μελέτη, μετά την προσευχή, τρέφει την ψυχή και της δίνει δύναμη για ολόκληρη τη μέρα. Οι γιατροί λένε ότι δεν πρέπει να φεύγουμε από το σπίτι με άδειο στομάχι. Αν, λοιπόν, το σώμα, που εργάζεται για τη συντήρηση του, πρέπει να τρέφεται, δεν πρέπει να τρέφεται και η ψυχή, που εργάζεται για τη σωτηρία της; Τροφή της ψυχής είναι η προσευχή και η μελέτη. Μ’ αυτές ενισχύεται και δυναμώνει, πριν ξεκινήσει για την εργασία της ημέρας.

Σε συμβουλέυω να πάρεις ένα σημειωματάριο και να καταγράφεις σ’ αυτό τις σκέψεις που σχηματίζονται στο νου σου καθώς διαβάζεις το Ευαγγέλιο ή άλλα βιβλία, ως εξής: « Ο κύριος λέει αυτό κι αυτό στο Ευαγέλιο. Άρα πρέπει να ενεργούμε μ’ αυτόν κι μ’ αυτόν τον τρόπο. Από μένα η ευαγγελική εντολή μπορεί να εφαρμοστεί στην τάδε και στη δείνα περίπτωση. Θα ενεργήσω λοιπόν έτσι, και ο Θεός θα με βοηθήσει». Η τήρηση τέτοιων σημειώσεων απαιτεί λίγο κόπο αλλά αποφέρει μεγάλη ωφέλεια, που σύντομα θα τη διαπιστώσεις: Η σκέψη σου θα καθαρίσει, θα λαμπικαριστεί, θα φωτιστεί. Το Άγιο Πνεύμα, που βρίσκεται στις θείες Γραφές, θα μπει στην καρδιά σου και θα τη θεραπεύσει. Να βάλσαμο για τις πληγές!

Τι μπορεί να γίνει με τους λογισμούς, που τρέχουν εδώ κι εκεί την ώρα της προσευχής και της μελέτης; Κανένας μας δεν είναι απαλλαγμένος απ’ αυτόν τον διασκορπισμό ή ρεβασμό ή μετεωρισμό του νου, όπως λέγεται. Ωστόσο, μολονότι άτοπος, ο μετεωρισμός δεν αποτελεί αμάρτημα. Αμαρτάνουμε όταν θεληματικά δεχόμαστε τους λογισμούς και τους αναπτύσσουμε μέσα μας. Όταν, όμως, αυτοί κινούνται ανεξέλεγκτα, δίχως τη δική μας συνειδητή συνεργασία, δε φταίμε σε τίποτα. Φτάνει, όταν παρατηρούμε τέτοιους αδέσποτους λογισμούς να μη τους ακολουθούμε. Τι θα κάνεις, λοιπόν; Μόλις συνειδητοποιήσεις πως ο νου σου έχει ξεφύγει από τα λόγια της προσευχής ή τα νοήματα του βιβλίου που διαβάζεις, φέρνε τον αμέσως πίσω.

Όσο πιο θερμή γίνεται η προσευχή σου, τόσο ελαττώνεται ο μετεωρισμός του νου. Προσπάθησε, λοιπών να προσεύχεσαι με θέρμη. Απαιτείται γι’ αυτό προθέρμανση της ψυχής με περισυλλογή και με μετάνοιες. Μάθε να προσεύχεσαι με τον δικό σου τρόπο. Στη βραδινή προσευχή μας, π.χ., τι λέμε; Ευχαριστουμέ το Θεό για την ημέρα που πέρασε και για κάθε τι καλό ή κακό που μας βρήκε· μετανοούμε για τα σφάλματα που διαπράξαμε και υποσχόμαστε να επανορθώσουμε· τέλος παρακαλούμε τον Κύριο να μας προστατεύει στη διάρκεια του ύπνου. Όλα αυτά, λοιπόν, να τα λες στον Θεό με το νου και την καρδιά σου. Στην ορθρινή προσευχή, πάλι, τι λέμε; Ευχαριστούμε τον Κύριο για τον ευεργετικό ύπνο και την αφύπνιση μας· ζητάμε τη βοήθεια Του για τα έργα της ημέρας· και τον βεβαιώνουμε πως όλα θα τα κάνουμε για τη δόξα Του. Και αυτά να Του τα λές με το νου και την καρδιά συο. Στην προσευχή, τόσο το πρωί όσο και το βράδυ, να αναφέρεις τις ανάγκες σου, εσωτερικές και εξωτερικές, λέγοντας στον Κύριο σαν παιδί: «Δες, Κύριε, την ασθένεια και την αδυναμία μου! Βοήθησε με και θεράπευσε με!». Έτσι να προσεύχεσαι, δοξολογώντας, ευχαριστώντας και ικετεύοντας τον Θεό με δικά σου λόγια, μετά τις προσευχές που διαβάζεις από το Προσευχητάρι.

Τις προσευχές αυτέςν που περιέχονται στο Προσευχητάρι, σε συμβουλέυω να τις μελετάς με προσοχή κάπου-κάπου, στον ελεύθερο χρόνο σου, επιδιώκοντας την πληρέστερη και σαφέστερη δυνατή κατανόηση τους. Από την προσεκτική αυτή μελέτη θα γεννιούνται στο νου σου ιερές σκέψεις και στην καρδιά σου άγια συναισθήματα, που θα αναζωογονούνται την ώρα της προσευχής, συγκρατώντας την προσοχή σου και θερμαίνοντας την καρδία σου. Ποτέ μη διαβάζεις βιαστικά μια προσευχή. Και κάτι άλλο: Προσπάθησε να μάθεις απ’ έξω τις προσευχές, που διαβάζεις από το Προσευχητάρι. Έτσι θα προσεύχεσαι πιο αδιατάρακτα.

Μάθε να σκέφτεσαι τον Θεό όχι μόνο στις ώρες τις προσευχής, μα κάθε ώρα και κάθε στιγμή, αφού Εκείνος βρίσκεται παντού. Από τη διαρκή μνήμη του Θεού θα πλυμμυρίσει την καρδιά σου μια ανέκφραστη ειρήνη, που θα σου δίνει δύναμη για την εκτέλεση των καθημερινών έργων σου. Έτσι θα εκπληρωθεί και η επιθυμία σου να πλησιάσεις τον Θεό. Όπως ο άνθρωπος που στέκεται κάτω από τον ήλιο είναι θερμός, έτσι κι εκείνος που θυμάται πάντα τον Θεό.

Στην μνήμη του Θεού πρόσθεσε τη μνήμη του θανάτου και της αιωνιότητας, της αιώνιας μακαριότητας ή της αιώνιας τιμωρίας. Αυτέ οι δύο μνήμες μας αποτρέπουν από κάθε κακό και μας καθοδηγούν σε κάθε καλό. Μερικού νομίζουν σφαλερά πως η μνήμη του θανάτου δηλητηριάζει τη ζωή. Δεν τη δηλητηριάζει. Απεναντίας, μας διδάσκει να είμαστε προσεκτικοί και να απέχουμε απ’ όλα όσα πραγματικά δηλητηριάζουν τη ζωή – την αληθινή ζωή! Αν θυμόμασταν περισσότερο το θάνατο, θα υπήρχε λιγότερη σύγχηση στη ζωή μας, τόσο την προσωπική όσο και την κοινωνική.

Κατηγορείς τον εαυτό σου για υπερηφάνεια. Είναι πολύ καλό που τον κατηγορείς. Αυτό, όμως, δεν φτάνει. Να είσαι πάντα σε επιφυλακή Και μόλις βλέπεις την υπερηφάνεια να σηκώνει κεφάλι, τσεκούρωνέ την! Εκείνη θέλει να κάνει τα πάντα για τον εαυτούλη της. Εσύ, όμως, οφείλεις να κάνεις τα πάντα για την δόξα του Θεού και για το καλό των συνανθρώπων σου, χωρίς να λογαριάζεις και χωρίς να λυπάσαι τον εαυτό σου. Οι υπερήφανοι εξωτερικά κάνουν σχεδόν όσα κι εκείνοι που δεν είναι υπερήφανοι, εσωτερικά όμως έχουν διαφορετική κατεύθυνση και διαφορετικές επιδιώξεις. Για ν’ αποκτήσουμε λοιπόν ταπείνωση, ας μάθουμε να δίνουμε άλλη κατεύθυνση στις επιδιώξεις μας, στρέφοντας τες από την υπερηφάνεια στην αυτομεμψία, και να προσαρμόζουμε όλες τις ενέργειες μας στη νέα εσωτερική κατάσταση.

Θέλεις να σε μαλώνω δίχως λύπηση. Δεν θα βγει τίποτε απ’ αυτό. Για μένα είσαι ενάρετη και αγνή. Δεν έχω παρά να εύχομαι: Ο Κύριος ας σε φυλάξει, ώστε να μείνεις όπως νομίζω ότι είσαι· κι αν δεν είσαι πραγματικά έτσι, ας ευδοκήσει να σε κάνει.