Στις 26-11-1973 ο άγιος Παΐσιος σε επιστολή του προς την Σουρωτή γράφει: «Το καλύτερο φάρμακο για την μεγαλύτερη συμφορά μας είναι η μεγαλύτερη συμφορά του άλλου, αρκεί να την πλησιάσουμε στην δική μας, για να διακρίνουμε την μεγάλη διαφορά και την μεγάλη αγάπη που μας έδειξε ο Θεός και επέτρεψε μικρή δοκιμασία σ’ εμάς.
Τότε θα ευχαριστήσουμε και τον Θεό και θα πονέσουμε και για τον άλλον που υποφέρει πολύ και θα κάνουμε καρδιακή προσευχή να τον βοηθήση ο Θεός, ο Οποίος και θα τον στεφανώση, εάν δεν γογγύζη, αλλά υποφέρη με χαρά και ζητάη ακόμη και δοκιμασίες, για να εξοφλή ή για να συμμετέχη κατ’ αυτόν τον τρόπο στο Πάθος του Κυρίου του εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης.
Μακάριος όποιος κατορθώνει με αυτόν τον τρόπο να κυνηγάη καταπόδι τον δειλό διάβολο, ο οποίος συμμαζεύει τότε τα ταγκαλάκια του και γίνεται μαύρος καπνός, γιατί του βρήκανε πια τον στόχο.
Ο Καλός Θεός ας φωτίση και ας δυναμώση όλον τον κόσμον Του, για να χτυπάνε σ’ αυτόν τον στόχο το ταγκαλάκι, για να μην κουνιέται από την κόλαση (να κάνη εκεί τον κανόνα του και να μετανοήση, εάν είναι δυνατόν) και να αφήση τα πλάσματα του Θεού ήσυχα, για να αφαιρούν αμαρτίες και να μην προσθέτουν»
(Αγ. Παϊσίου, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, εκδ. Σουρωτή 1994, σελ. 227-228).
Ο άγιος Σιλουανός διδάχθηκε και δίδαξε: «Κράτα τον νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι» και ο π. Σωφρόνιος γράφει επ’ αυτού: «Στην αρχή του εικοστού αιώνος “εγένετο ρήμα Κυρίου” στον μακάριο Γέροντα Σιλουανό: “Κράτα τον νουν σου στον άδη και μην απελπίζεσαι”. Την ακριβή ημερομηνία του γεγονότος αυτού δεν την έμαθα ποτέ. Ίσως να συνέβη το έτος 1906. Ένα περίπου χρόνο πριν, το 1905, έγινε γνωστή στον κόσμο η Εξίσωση του Αϊνστάϊν: E=mc2. Η τελευταία αυτή έθεσε το θεμέλιο στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία. Αφενός μεν άνοιξε κολοσσιαίες πηγές ζωτικής ενέργειας, αφετέρου δε ήταν η αφετηρία για την προετοιμασία του “αποκαλυπτικού” πυρός που είναι έτοιμο να καταβροχθίσει κάθε ίχνος ζωής επάνω στη Γη (βλ. Β’ Πέτρ. γ’ 7, Β’ Θεσσ. α’ 8, Εβρ. ι’ 27, Λουκ. κα’ 35). Ο λόγος όμως που δόθηκε στον Σιλουανό, ανυπέρβλητος κατά την αξία του, αποτελεί για πολλούς πιστούς καθοδηγητικό αστέρα προς την ασάλευτη Βασιλεία (βλ. Εβρ. ιβ’ 28). Ως προς το πνεύμα, το περιεχόμενο του λόγου αυτού μοιάζει προς τη διδασκαλία των αρχαίων Πατέρων της Αιγύπτου: Αντωνίου, Μακαρίου, Σισώη, Ποιμένος, των μεγάλων, και πολλών άλλων λιγότερο γνωστών, αλλά ίσως όχι λιγότερο μεγάλων ως προς τα έργα τους.
Ο λόγος του Χριστού “και μην απελπίζεσαι” δόθηκε δια του Αγίου Σιλουανού στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από γενική απόγνωση, εξαιρετικά βαρειά. Οι άνθρωποι του αιώνα μας συχνά, παρά τη θέληση τους, γίνονται ηθικοί συνεργοί σε ατέλειωτες τοπικές ή και παγκόσμιες ακόμη αδελφοκτονίες. Ως τέτοιοι, αμετανόητοι ηθικοί συνεργοί, στερούνται, κατά φυσικόν τρόπο, την χάρη του Αγίου Πνεύματος και δεν μπορούν πλέον να πιστέψουν στην αθανασία τους δια της αναστάσεως. Αληθινά, και ούτε την επιθυμούν. Ακριβώς σε αυτή την αυτοκαταδίκη σε πλήρη μετά θάνατον εκμηδένιση έγκειται η πνευματική ουσία της απογνώσεως.
Όταν ο Σιλουανός έλαβε τον λόγο από τον Κύριο, τον εφάρμοσε ολοκληρωτικά στη ζωή του. Να πώς γράφει ο ίδιος γι’ αυτό: “Άρχισα να πράττω όπως διδάχθηκα από τον Κύριο, και ο νους μου καθαρίσθηκε και το Πνεύμα μαρτυρούσε τη σωτηρία”. “Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι ο τον λόγον Μου ακούων και πιστεύων τω πέμψαντί Με έχει ζωήν αιώνιον, και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν (ήδη) εκ του θανάτου εις την ζωήν” (Ιωάν. ε’ 24)»
(Αρχ. Σωφρονίου, ΟΨΟΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟ ΚΑΘΩΣ ΕΣΤΙ, εκδ. Έσσεξ 2010, σελ. 348-349).
Όπως υπάρχουν οι φυσικοί νόμοι, υπάρχουν και οι πνευματικοί νόμοι: «Πήρε ο Θεός την Χάρη Του από εμάς, και λειτουργήσανε οι πνευματικοί Του νόμοι, και πέσαμε κι εμείς στα χέρια του ταγκαλακιού» (Αγ. Παϊσίου, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, εκδ. Σουρωτή 1994, σελ. 72). Όταν ο άνθρωπος χάνει την θεία Χάρη λειτουργούν οι πνευματικοί νόμοι και παθαίνει διάφορα με χειρότερο την απελπισία. Όπως λέει ο π. Σωφρόνιος: «Οι άνθρωποι του αιώνα μας συχνά, παρά τη θέληση τους, γίνονται ηθικοί συνεργοί σε ατέλειωτες τοπικές ή και παγκόσμιες ακόμη αδελφοκτονίες. Ως τέτοιοι, αμετανόητοι ηθικοί συνεργοί, στερούνται, κατά φυσικόν τρόπο, την χάρη του Αγίου Πνεύματος». Στην εποχή μας, πολύ εύκολα μαθαίνουμε «τα νέα» και μια και είμαστε εχέφρονες κι «έχουμε άποψη» σχεδόν αυτόματα, ακαριαία, τοποθετούμαστε ως προς τις Ειδήσεις που μαθαίνουμε. Γίνεται κάπου πόλεμος, σχεδόν αυτοστιγμή αποφασίζουμε για το ποιος έχει δίκιο, κρίνουμε ακαριαία. Από τη στιγμή όμως που προσχωρήσουμε στην μια πλευρά, όποια κι αν είναι αυτή, γινόμαστε ηθικοί συνεργοί των εγκλημάτων που θα διαπράξουν «οι δικοί» μας και κατά φυσικό τρόπο θα στερηθούμε την θεία Χαρη και θα βρεθούμε στην εμβέλεια των πνευματικών νόμων και θα κινδυνεύουμε να μας κυριεύσει η ποιότητα της «ζωής» του εχθρού, η απελπισία. Όταν όμως εμπνέεται κανείς από την οδηγία που δέχτηκε ο άγιος Σιλουανός, «κράτα τον νου σου στον άδη και μην απελπίζεσαι» και προσπαθεί όσο του αντιστοιχεί, όσο αντιστοιχεί στην πνευματική του κατάσταση, να την εφαρμόζει στην ζωή του, δέχεται δηλαδή τουλάχιστον και υπομένει το όποιο ντάουν βιώνει και δεν προσπαθεί πάσι θυσία να τον σβήνει, τότε σιγά-σιγά γνωρίζει το χάλι του, γνωρίζει τον εαυτό του και η ταπείνωση γίνεται κατάσταση: «Τι καλά είναι, όταν γνωρίσουμε τον εαυτό μας! Τότε θα μας γίνη η ταπείνωση πια κατάσταση, και ο Θεός θα μας καλοαποκαταστήση με τις θείες Του δωρεές! Τότε πια θα πάψουν να λειτουργούν και οι Πνευματικοί νόμοι – ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται – διότι θα βαδίζουμε όλο χαμηλά και δεν θα πέφτουμε και θα δεχώμαστε συνέχεια την Χάρη του Θεού, η οποία δίνεται υποχρεωτικά στους ταπεινούς»
(Αγ. Παϊσίου, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, εκδ. Σουρωτή 1994, σελ. 58-59).
Υπάρχει λοιπόν «κόλπο» που βγάζει τον θνητό έξω από το βεληνεκές του εχθρού, έξω από την εμβέλεια των πειρασμών ακόμη κι έξω από τον χώρο όπου ισχύουν οι πνευματικοί νόμοι!!! Όταν προσεγγίζει κανείς, όσο μπορεί, όσο αντέχει, όσο του αντιστοιχεί υπαρξιακά, έστω και λίγο, τον τρόπο αυτοσυνειδησίας που συνοψίζει ο άγιος Σιλουανός με την προτροπή: «Κράτα τον νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι» τότε συμβαίνει αυτό που τόσο ωραία περιγράφει ο άγιος Παΐσιος: «Ο διάβολος συμμαζεύει τα ταγκαλάκια του και γίνεται μαύρος καπνός .... και δεν κουνιέται από την κόλαση (αλλά κάνει εκεί τον κανόνα του μήπως και μετανοήσει, εάν είναι δυνατόν) και αφήνει τα πλάσματα του Θεού ήσυχα. ... Τότε πια θα πάψουν να λειτουργούν και οι Πνευματικοί νόμοι».
Α: «Καλό! … Μόνο που θέλει γερά νεύρα».
Β: «Μάλλον αυτό - η όποια προσπάθεια να πλησιάζει κανείς προς το “κράτα τον νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι” - θεραπεύει και δυναμώνει τα νεύρα ...».
Γράφει ο π. Σωφρόνιος:
“Έλεγε ο Γέροντας ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που εγγίζουν τα όρια αυτά λιγοψυχούν, φρίττουν και δεν αντέχουν. Να γιατί ο Μέγας Σισώης διατύπωνε, σχετικά με αυτό, το ερώτημα: «Τις δύναται βαστάσαι τον λογισμόν Αντωνίου; Πλην οίδα άνθρωπον (πρόκειται για τον ίδιο) ότι μετά καμάτου δύναται βαστάσαι τον λογισμόν αυτού». Διευκρίνιζε ο Γέροντας Σιλουανός ότι ο Σισώης είχε υπ’ όψιν του τον λογισμό εκείνο που διδάχθηκε ο Μέγας Αντώνιος από τον τσαγκάρη της Αλεξάνδρειας: «... ως ανίσταμαι το πρωί καθίσαι εις το εργόχειρον μου, λέγω εις εαυτόν ότι πάσα η πόλις αύτη, από μικρού έως μεγάλου αυτών, εισέρχονται εις την Βασιλείαν δια τας δικαιοσύνας αυτών, εγώ δε μόνος κληρονομώ την κόλασιν δια τας αμαρτίας μου· και πάλιν οψέ, πριν κοιμηθώ, λέγω τον αυτόν λόγον· οι πάντες σώζονται, εγώ δε μόνος απόλλυμαι». Στον Μέγα Αντώνιο, τον θεμελιωτή του ανατολικού μοναχισμού και καθηγητή της ερήμου, δόθηκε μαζί με τη νόηση και η δύναμη να βαστάζει αυτό τον λογισμό. Και δίδαξε την εργασία αυτή σε ασκητές ικανούς να λάβουν όχι γάλα αλλά στερεά τροφή. Από αυτόν παρέλαβαν την επιστήμη αυτή και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες της ερήμου και την έδωσαν ως ανεκτίμητο θησαυρό, κληρονομιά στις επερχόμενες γενεές. Η εργασία αυτή παίρνει στην πρακτική κάθε ασκητή ιδιαίτερη λεκτική διατύπωση, ενώ ουσιαστικά παραμένει η ίδια. Έτσι, ο Ποιμήν ο Μέγας έλεγε στους μαθητές του: «Πιστεύσατε τέκνα! Εις τον τόπον όπου βάλλεται ο σατανάς, εκεί βάλλομαι». Έλεγε ο μακάριος Γέροντας Σιλουανός ότι πολλοί ασκητές, όταν πλησιάσουν αυτή την κατάσταση –απαραίτητη για την κάθαρση από τα πάθη– απελπίζονται, και γι’ αυτό δεν μπορούν να προχωρήσουν. Όποιος όμως γνωρίζει ότι «ο Κύριος απείρως μας αγαπά», αποδιώκει την καταλυτική ενέργεια της τέλειας απογνώσεως και γνωρίζει με σοφία να ίσταται επί του χείλους της [απογνώσεως] και με τη δύναμη των φλογών του άδη να κατακαίει μέσα του κάθε πάθος, και δεν γίνεται θύμα της απογνώσεως: «Και μην απελπίζεσαι»” (Αρχ. Σωφρονίου, Ο ΑΓΙΟΣ ΣΙΛΟΥΑΝΟΣ Ο ΑΘΩΝΙΤΗΣ, εκδ. Έσσεξ 2011, σελ. 268-270)
Τότε, στα χρόνια των μεγάλων Πατέρων της ερήμου, γύρω στο 300 μ.Χ., αυτό το «κόλπο», ήταν η στερεά τροφή για προχωρημένους ασκητές, στην εποχή μας όμως, που οι περισσότεροι από μας, είμαστε ανάπηροι για παραδοσιακή άσκηση, νηστείες, αγρυπνίες, προσευχές, που τόσο δυσκολευόμαστε να αξιοποιήσουμε την υπακοή, και απλώς, σχεδόν ηδονικά, εθιζόμαστε, να βουλιάζουμε στην κατάθλιψη και τη «νηφάλια» απελπισία, αυτό το «κόλπο», είναι ίσως το μόνο όπλο που επιτρέπει σε κάθε ταλαίπωρος θνητός να βρίσκει το δρόμο του για τη θεραπεία, για τη σωτηρία, για τον Χριστό που είναι «η Οδός, η Αλήθεια και η Ζωή».