Tό ὁμώνυμο βιβλίο περιλαμβάνει τήν διήγηση τῆς Ἐσθήρ (τό ὄνομα ἀποδίδεται ὡς παρθένα, ἀστέρας) πού περιγράφεται στά Σοῦσα τῆς περσικῆς ἐπικράτειας.
Ἐκεῖ ὁ πέρσης βασιλιάς Ξέρξης Α´(486-464 π.Χ.) σέ κάποια ἑορτή στό παλάτι του κάλεσε τήν γυναίκα του Ἀστίν νά ἐμφανιστεῖ ἐνώπιον τῶν προσκεκλημένων του προκειμένου νά θαυμάσουν τήν ὀμορφιά της. Ἐπειδή ἐκείνη ἀρνήθηκε, προσβλήθηκε ὁ ἴδιος καί τήν ἀπομάκρυνε ἀπό τήν θέση της. Κάλεσε στήν συνέχεια νά ἐμφανιστοῦν μπροστά τους ὅλες οἱ καλλονές τῆς ἐπαρχίας του ἀνεξαρτήτου ἐθνικότητας. Ἀνάμεσα σέ αὐτές ἐπέλεξε τήν Ἐσθήρ, τό κεντρικό πρόσωπο τοῦ βιβλίου πού προσεγγίζουμε, τήν ὁποία ὅρισε ὡς σύζυγό του. Ἡ ἴδια θά εἶναι πού θά σώσει τόν βασιλιά ἀλλά καί ὅλο τόν γένος τῶν ἰουδαίων, ὅπως ἐπίσης θά τούς εὐεργετήσει μέ πρόκληση διατάγματος. Ἡ ἡμέρα ἐξόντωσης πού εἶχε προγραμματιστεῖ ἔναντι τῶν ἰουδαίων, πού βρίσκονταν ἐξόριστοι στήν περσική αὐτοκρατορία, θά μετατραπεῖ, μέ τήν παρέμβαση τῆς Ἐσθήρ, σέ ἡμέρα ἑορτῆς καί πανηγυρισμῶν. Πρόκειται γιά τήν γνωστή ἑορτή τῶν κλήρων ἤ Πουρείμ. Ὀνομάστηκε ἔτσι γιατί ἡ ἡμέρα ἐξόντωσης τῶν ἰουδαίων, δηλ. ἡ 14η τοῦ μηνός Ἀδάρ, εἶχε ὁριστεῖ μέ κλῆρο.
Ἐκεῖ ὁ πέρσης βασιλιάς Ξέρξης Α´(486-464 π.Χ.) σέ κάποια ἑορτή στό παλάτι του κάλεσε τήν γυναίκα του Ἀστίν νά ἐμφανιστεῖ ἐνώπιον τῶν προσκεκλημένων του προκειμένου νά θαυμάσουν τήν ὀμορφιά της. Ἐπειδή ἐκείνη ἀρνήθηκε, προσβλήθηκε ὁ ἴδιος καί τήν ἀπομάκρυνε ἀπό τήν θέση της. Κάλεσε στήν συνέχεια νά ἐμφανιστοῦν μπροστά τους ὅλες οἱ καλλονές τῆς ἐπαρχίας του ἀνεξαρτήτου ἐθνικότητας. Ἀνάμεσα σέ αὐτές ἐπέλεξε τήν Ἐσθήρ, τό κεντρικό πρόσωπο τοῦ βιβλίου πού προσεγγίζουμε, τήν ὁποία ὅρισε ὡς σύζυγό του. Ἡ ἴδια θά εἶναι πού θά σώσει τόν βασιλιά ἀλλά καί ὅλο τόν γένος τῶν ἰουδαίων, ὅπως ἐπίσης θά τούς εὐεργετήσει μέ πρόκληση διατάγματος. Ἡ ἡμέρα ἐξόντωσης πού εἶχε προγραμματιστεῖ ἔναντι τῶν ἰουδαίων, πού βρίσκονταν ἐξόριστοι στήν περσική αὐτοκρατορία, θά μετατραπεῖ, μέ τήν παρέμβαση τῆς Ἐσθήρ, σέ ἡμέρα ἑορτῆς καί πανηγυρισμῶν. Πρόκειται γιά τήν γνωστή ἑορτή τῶν κλήρων ἤ Πουρείμ. Ὀνομάστηκε ἔτσι γιατί ἡ ἡμέρα ἐξόντωσης τῶν ἰουδαίων, δηλ. ἡ 14η τοῦ μηνός Ἀδάρ, εἶχε ὁριστεῖ μέ κλῆρο.
Σημαντική ἐπισήμανση εἶναι ἡ διαφοροποίηση τοῦ πρωτοτύπου ἑβραϊκοῦ κειμένου καί τῆς μετάφρασης τῶν Ο´. Οἱ Ο´ ἔκαναν μερικές προσθῆκες στό κείμενο προσδίδοντας μιά θρησκευτική χροιά στό πρωτότυπο κείμενο, πού ἔμοιαζε περισσότερο «ἄχρωμο» θρησκευτικότητας. Πρόκειται κυρίως γιά ἰκετήριες προσευχές πού προσδίδουν πράγματι μιά θρησκευτική χροιά στό κείμενο.
Μιά σημαντική ἀρχική παρατήρηση εἶναι ὅτι στό βιβλίο διαφαίνεται ἕνας ὑπερβολικός ἐθνικισμός. Αὐτό ἐξηγεῖται μέ βάση τήν ἀκόλουθη ἰδέα. Οἱ ἰουδαῖοι στόν ἀρχαῖο κόσμο ἀντιμετωπίζονταν μέ κάποια ἐχθρότητα ἀπό τούς ἄλλους λαούς καί αὐτή ἀφοροῦσε στίς ἀρχές τῆς θρησκευτικότητάς τους. Πράγματι, αὐτά πού πίστευαν τούς ἔφερναν σέ ἀντίθεση μέ νόμους τῶν περιοχῶν πού ζοῦσαν ὡς ὑποτελεῖς. Αὐτό τό γεγονός ὁδηγεῖ ἀκόμα καί στόν διωγμό γιά τά «πιστεύω» τους ὅπως ἐπίσης ὑπάρχει καί ἡ βίαιη ἀντίδρασή τους ἀφοῦ διέβλεπαν «νά διαψεύδονται οἱ ἐλπίδες γιά τήν πολιτική καί θρησκευτική τους ἀποκατάσταση στήν πατρίδα τους».
Συγγραφέας τοῦ βιβλίου εἶναι κάποιος πού ζεῖ στό αὐστηρό ἐθνικιστικό πνεῦμα τῆς ἐποχῆς. Πιθανόν πρόκειται γιά κάποιον ἰουδαῖο τῆς Παλαιστίνης πού γνώριζε τήν συνθῆκες διαβίωσης τῶν ἰουδαίων στήν Παλαιστίνη, μάλιστα ὑπό τό καθεστώς τῶν Σελευκιδῶν, διαδόχων τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, «ἀντιμετωπίζοντας τόν κίνδυνο κατάργησης τῆς θρησκείας τους καί τοῦ βίαιου ἑξελληνισμοῦ τους ἐπί Ἀντιόχου Δ´τοῦ Ἐπιφανοῦς». Ἡ σύνταξη τοῦ βιβλίου ἔγινε μέ βάση παλαιότερες παραδόσεις πού φθάνουν μέχρι τήν ἰουδαϊκή διασπορά τῆς Περσίας. Αὐτό φαίνεται ἀπό λεπτομέρειες, σέ ἤθη καί ἔθιμα πού ἀναφέρονται μέσα στό κείμενο.
῾Ως πρός τόν χρόνο συγγραφῆς πιθανολογεῖται ὁ 2ος αἰώνας π.Χ. Ἄλλοι ἐρευνητές μιλοῦν γιά τό διάστημα ἀπό τόν 5ο ἔως τόν 3ο αἰώνα π.Χ.
Ἡ Διδασκαλία τοῦ βιβλίου
Ἡ διδασκαλία τοῦ βιβλίου ἔχει δύο βάσεις πού σχετίζονται μέ τό ἑβραϊκό πρωτότυπο καί τούς ΟΣτό μέν πρῶτο παρατηρεῖται μιά διαφοροποίηση ἀπ᾽ ὅτι συμβαίνει στά ἄλλα βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, δέν ἀναφαίρονται οἱ θρησκευτικοί τύποι τῆς λατρείας, ὅπως ἡ προσευχή. Γίνονται ἀναφορές πού ἀφοροῦν κυρίως στό ἐθνικιστικό μέρος τοῦ λαοῦ καί ὄχι τόσο στό θεολογικό. Πάντως, καί σέ αὐτό τό βιβλίο ὁ Θεός «κρύβεται» μέσα σέ πράγματα καί γεγονότα καί δηλώνει ὅτι δέν θά σταματήσει νά μεριμνᾶ γιά τόν λαό Του.
Γιά τό βιβλίο τῆς Ἐσθήρ μέ τήν προσθήκη «τῶν Δευτεροκανονικῶν ἀποσπασμάτων» στούς Ο´ ἔχουμε σαφέστερο θεολογικό χαρακτήρα. Ἐξαιτίας τῶν προσθηκῶν αὐτῶν ἔχουμε σαφῆ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος παρουσιάζεται δίκαιος, παντοδύναμος, λυτρωτής, κ.ἄ. Ἀκόμα ἡ ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ ἀλλά καί ὅλων τῶν λαῶν κατευθύνεται ἀπό τόν Ἴδιο.
Ποιός ὁ σκοπός συγγραφῆς τοῦ βιβλίου
Βασικός σκοπός εἶναι ἡ προτροπή πρός τούς ἰουδαίους νά ἀμύνονται ὅταν βρίσκονται σέ διωγμό γιά τήν ἐλευθερία καί τήν ἴδια τους τήν ζωή. Νά μήν εἶναι ἀπαθεῖς. Τούς δίδεται ἡ βεβαιότητα ὅτι ὁ Θεός προνοεῖ γι᾽αὐτούς ἀκόμα καί μέσα ἀπό τήν ἀνάδειξη ἀξίων ἡγετῶν.
Ἕνας ἀκόμα σκοπός τῆς συγγραφῆς εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς καλῆς φήμης τῶν ἰουδαίων ἔναντι τῶν ἄλλων λαῶν. Τέλος, τό βιβλίο μᾶς διασαφηνίζει τήν προέλευση καί θέσπιση τῆς ἑορτῆς τῶν κλήρων, πού σταδιακά ἔγινε ἀπό τίς μεγάλες ἐθνικές ἑορτές τους.
Πρίν ὁλοκληρώσουμε τήν σύντομη παρουσίαση τῆς «Ἐσθήρ» θά καταγράψουμε μερικά θέματα πού προκύπτουν ἀπό τό βιβλίο, τά ὁποῖα ἔχουν ἀπασχολήσει καί ἀπασχολοῦν ἔντονα τήν ἱστορική ἔρευνα.
Ὑπάρχει μερίδα τῶν μελετητῶν τῆς Βίβλου πού ἀμφισβητεῖ τήν ἱστορικότητα τῶν γραφομένων στό βιβλίο καί περισσότερο μιλοῦν γιά κάποια μυθική διήγηση. Στηρίζονται κυρίως σέ κάποιες ἀνακρίβειες ἤ παραλείψεις ἱστορικές. Ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα μποροῦν νά ἀξιολογηθοῦν καί αὐτό εἶναι τό ἔργο τῆς ἐπιστήμης, ὅμως δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι τά βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς δέν εἶναι ἱστορικά ἐγχειρίδια, δέν ἔχουν ὡς σκοπό νά περιγράφουν τά γεγονότα μόνο καί μόνο. Δέν ἔχουν αὐστηρό ἱστορικό σκοπό ἀλλά μέσα ἀπό τήν ἱστορία νά ἀναδεικνύεται ὁ Θεός καί τό ἔργο Του. Τά γραφόμενα στήν Βίβλο δεχόμαστε ὅτι εἶναι ἀλάνθαστα ἀλλά ὄχι τά τυχόν ὀρθογραφικά λάθη ἤ κάποια ἱστορική ἀνακρίβεια. Δεχόμαστε ὅτι ἔχουμε ἀποκάλυψη Θεοῦ στίς δογματικές ἀλήθειες τῶν κειμένων, αὐτῶν πού σχετίζονται μέ τήν σωτηρία μας.
Ἕνα ἄλλο ἀρκετά σημαντικό θέμα ἔχει νά κάνει μέ τήν κανονικότητα τοῦ βιβλίου. Ἐδώ πρέπει νά εἰπωθεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶχε τόν τελευταῖο λόγο γιά τήν ἔνταξη ἤ ὄχι ἑνός βιβλίου στόν κανόνα τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Εἶναι μεγάλο γεγονός νά ἐμπιστεύεσαι τήν Ἐκκλησία σέ ὅλα τά θέματα ἀλλά κυρίως σ᾽αὐτά πού σχετίζονται μέ τήν ψυχή τοῦ καθενός. Νά θυμίσουμε ἀκόμα ὅτι γιά κάποια βιβλία ἡ ἔνταξή τους ἦταν εὔκολη ἐνῶ γιά ἄλλα ὑπῆρχε ὁλόκληρη περιπέτεια θά ἔλεγα, ὄχι ὅμως ἄνευ λόγου. Στήν περίπτωση τῆς «Ἐσθήρ» τό ζήτημα τῆς ἀμφισβήτησης ξεκινάει τόν 2ο αἰώνα μ.Χ. Κύκλοι ραββίνων παρατηροῦσαν τήν ἔλλειψη θεολογικῶν στοιχείων στό βιβλίο (στό πρωτότυπο κείμενο) ὅμως στήν συνέχεια οἱ ἀμφισβητήσεις ἔπαυσαν καί ὁλόκληρες περικοπές διαβάζονταν στίς ἑορτές τῶν ἰουδαίων.
Ἐκτός ὅμως τῶν ἰουδαίων τήν κανονικότητα τῆς «Ἐσθήρ» ἀμφισβήτησαν καί στήν ἀρχαία χριστιανική Ἐκκλησία. Αὐτό ἔγινε ἐπειδή ἔβλεπαν ἕναν ἔντονο ἐθνικιστικό χαρακτήρα στά ἀναφερόμενα. Πιθανόν αὐτό ἔκανε τούς πατέρες καί τούς ἐκκλησιαστικούς συγγραφεῖς νά μήν ἀσχοληθοῦν μέ τό βιβλίο, κυρίως νά μήν τό ὑπομνηματίσουν ἄν καί οἱ Κλήμης Ρώμης, Κλήμης Ἀλεξανδρείας, Ὠριγένης καί Κύριλλος Ἰεροσολύμων παραθέτουν κάποια χωρία στά ἔργα τους. Πάντως, ἡ Ἐκκλησία, δέχθηκε τό βιβλίο μέ τήν μορφή τῶν Ο´, γιατί τά νοήματα, εἰδικά τῶν Δευτεροκανικῶν ἀποσπασμάτων, προσέδωσαν τήν θεολογική μορφή καί τά νοήματα πού θαυμάζουμε ἀκόμα καί σήμερα. Πάντως, ἡ ἔρευνα γιά τό θέμα συνεχίζεται καί ἔχει νά μᾶς προσφέρει ἀρκετά ἐπιχειρήματα περί τοῦ θέματος. Δέν πρέπει νά φοβόμαστε τήν ἔρευνα καί τά ἀποτελέσματά της γιατί πάντα προσθέτει κάτι πρός τήν Ἀλήθεια.